Interview met Roel Doef

#interview

Het landschap uit mijn jeugd

In 1958 ben ik geboren in ‘Honk’: een grote West-Friese stolpboerderij aan de Dijkweg in Andijk. Mijn vader had een bloembollenbedrijf. Als jongste van een groot, gezellig gereformeerd gezin, leerde ik om mijn handen uit de mouwen steken. Dit heeft mij vast gevormd, maar er is misschien iets wat nog wel belangrijker rol gespeeld heeft: het omringende landschap van mijn jeugd!

Onze boerderij was omgeven met sloten die grote aantrekkingskracht op mij hadden. Ik herinner me dat ik een keer vol bewondering zag hoe drie baarsjes rond de palen van het door het invallende westerzonlicht beschenen water zwommen. Het onderwaterleven was ongekend boeiend en mysterieus. En toen mijn vader bezig was om de bloembollen te spoelen – ze kwamen uit de vette klei - wilde ik spelen met water en klei. Ik maakte miniatuur sloten en polders met mooie oevers. Ik stopte een baarsje in het water, maar het duurde niet lang voordat die heel raar begon te zwemmen. En als ik weer eens met vriendjes op de dijk verstopperte ging spelen, dan genoot ik van de geur van het gras, de lichte wolken en het open landschap van de Proefpolder. En verderop, achter de andere dijk van de polder, was het IJsselmeer! Die dijk bestond uit grote stenen waar we razendsnel over konden lopen, alsof het een wedstrijdje was. Bij harde westenwind klotsten de golven kapot op de stenen, maar bij stil weer was het water als een spiegel. Betoverend mooi.

‘Daar aan de horizon is de Afsluitdijk en soms kun je het Monument zien’, had mijn vader verteld. ‘En daar is Medemblik, met verderop de Wieringermeerpolder. Die is in de Tweede Wereldoorlog ondergelopen, omdat de Duitsers de dijken gebombardeerd hadden.’ Je kon oneindig ver kijken, maar ik kon toen nog niet alles overzien. Het landschap was nog te groot en veelomvattend voor mij, want ik was nog te klein.

In de tweede klas van de lagere school gaf juf aan: ‘Teken een landschap.’ Moeiteloos ging ik aan de slag met mijn onderwater landschap en tekende een klein stukje bodem, met daarin wortelende waterplanten. Tussen de waterplanten zaten kleine diertjes en natuurlijk vissen, en nog eens vissen! Aan de horizon waren wat riet en wilgen zichtbaar, met daarboven een zeer smal strookje lucht. Verder tekende ik water, heel veel water. Juf kwam naast me staan, en met een zuinig gezicht zei ze: ‘Dat heb je niet zo slim gedaan Roeltje. Je had beter de horizon wat lager kunnen tekenen met daarboven wat wolkjes, in plaats van al dat water.’ Ik zei: ‘Ja, maar het ging mij juist om het water en de vissen.’ Op mijn volgende rapport stond bij gedrag ‘eigenwijs’. Hoe kon zij weten dat ik veel later bij Rijkswaterstaat aan water, vissen en polders zou gaan werken.

Werken aan waterbeheer

Tijdens mijn stage bij de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders in 1980-1981 deed ik ecologisch veld- en laboratoriumonderzoek naar driehoeksmosselen, duikeenden en vissen in het IJsselmeer. Wat ik als kind aan de stenen oever van de Proefpolder nog niet had kunnen overzien, begon zich nu stukje bij beetje te openbaren. De onderwaterwereld leek eerst een wereld apart, maar mijn inzichten veranderden toen mijn goede leermeesters inzicht gaven in de grotere verbanden in ruimte en tijd. Mijn enthousiasme voor het IJsselmeer groeide grenzeloos en in de jaren die volgden kon ik bij Rijkswaterstaat aquatisch ecologisch onderzoek in het IJsselmeergebied uitvoeren. Ik deed daarvoor onder andere veldwerk en laboratoriumproeven aan kranswieren uit de Veluwerandmeren. Ook organiseerde ik waterplanten karteringen voor het IJsselmeergebied en was nauw betrokken bij Actief Biologisch Beheer, waar vissen, en met name snoek en brasem een belangrijke rol in speelden. Ik absorbeerde alle nieuwe kennis en genoot van de vele uitdagingen die het werk me bood, maar toch had ik nog niet helemaal mijn draai gevonden.

Op een gegeven moment mocht ik een presentatie geven over onderzoeksresultaten van Actief Biologisch Beheer. In die presentatie heb ik, naast de cijfertjes en grafieken, ook een beeldend verhaal gemaakt.
Veel van de processen die plaatsvonden in onze watersystemen waren bijvoorbeeld vergelijkbaar met die van een tuinvijvertje of een aquarium, en deze manier van kennisoverdracht sprak een groot publiek aan. Door de wetenschappelijke en ambtelijke wereld te vertalen naar de alledaagse praktijk, ontdekte ik dat mijn enthousiasme, creativiteit en verbindende manier van samenwerken en kennis overdragen een voedingsbodem had gekregen in de ordelijke, zakelijke en ambtelijke wereld van Rijkswaterstaat.

Inmiddels breidde mijn werkpakket zich uit naar natuurontwikkeling, landschapsbeheer en gebiedsinrichting. Daarin deed ik samen met mijn collega’s nieuwe inzichten op; met name het gebied bij Lake Peipsi op de grens van Estland-Rusland was zeer inspirerend. Dit gebied heeft te maken met grote peilverschillen en daardoor een intensieve interactie tussen het meer en het omringende land. Dat inspireerde me om het natuurlijke systeem te bevorderen door achter onze dijken water te bergen in onze polders en daar te spelen met verschillende waterpeilen. Hiermee ontstaan ook nieuwe habitats voor planten en dieren. Mede op basis van deze referentie hebben we het Ecologisch Perspectief voor het IJsselmeergebied geschreven, waarin doelen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) en Natura 2000 samenkwamen, evenals de suggestie voor een groot 'oermoeras’, wat een inspiratiebron voor de Marker Wadden zou zijn. Maar misschien nog wel belangrijker was het inzicht dat een wisselend en natuurlijker waterpeil, hoger in de winter en uitzakkend in de zomer, van cruciaal belang was voor de ontwikkeling van een gezond aquatisch ecosysteem.

Het waterpeil in een achteroever kan, in tegenstelling tot in het grote IJsselmeer, heel sterk fluctueren. Dat biedt niet alleen allerlei nieuwe kansen zoals een fijne leefomgeving voor flora en fauna, maar ook voor andere gebruiksfuncties.

Blauw-groene draad: Water, vis en polders

Het is 2007 als Remco van Ek en ik deelnemen aan een workshop over waterinnovatie. Op de achterkant van een sigarendoos - die had je toen nog – schetsten we een concept waarbij water vanuit het IJsselmeer binnendijks opgevangen werd. In dat nieuwe binnendijkse gebiedje konden de waterpeilen fluctueren. We noemden het een ‘Achteroever’. Toen de Provincie Noord-Holland plannen had voor een nieuwe inrichting van de Koopmanspolder, hebben we de ideeën vanuit de werkgroep Koopmanspolder Natuurlijk Aangepast (KNAP) ingebracht, waaronder die van de achteroever. Deze werkgroep bestond uit een groep gedreven Andijkers die zich inzette voor een betekenisvolle ontwikkeling van de polder. Vanuit Rijkswaterstaat kon ik het aanmelden als een innovatieproject, dat in samenwerking met provincie Noord-Holland en het Hoogheemraadschap is uitgevoerd. Kunstenaar Ben Raaijman heeft een patroon in de vorm van een draaikolk ontworpen. Een achteroever heeft een slimme verbinding met het IJsselmeer; water is gecontroleerd in en uit te laten. En het waterpeil in een achteroever kan, in tegenstelling tot in het grote IJsselmeer, heel sterk fluctueren. Dat biedt niet alleen allerlei nieuwe kansen zoals een fijne leefomgeving voor flora en fauna, maar ook voor andere gebruiksfuncties.

Sinds de afronding van de nieuwe inrichting en de plaatsing van de visvriendelijke buisvijzel functioneert de Koopmanspolder sinds 2012 als proefpolder voor innovatief waterbeheer; tegenwoordig heet dat een ‘Living Lab’. Uit eerdere onderzoeken is gebleken dat de Koopmanspolder bijzonder waardevol voor een rijke flora en fauna is: het heeft een soortenrijke vegetatie, het is succesvol paai- en opgroei gebied voor vissen en vele vogels weten de polder te vinden. Ook is het concept succesvol toegepast in het EU-project ‘Achteroever Wieringermeer’, waarin kringloop landbouw en -visserij, drijvende teelten in verziltende omstandigheden en de kweek van Chinese wolhandkrab belangrijke thema’s waren. Dit project heeft waardevolle perspectieven voor het waterbeheer opgeleverd. Het concept Achteroever is opschaalbaar in vele andere gebieden, bijvoorbeeld bij de Oostvaardersplassen, de Noord-Hollandse Markermeerkust en de Friese Kust. Maar ook in het buitenland is belangstelling voor dit innovatieve concept. Momenteel loopt het project Zuiverende Waterlandschappen waarmee PWN verkent welke lessen te leren zijn uit de Koopmanspolder voor de inrichting van nieuwe drinkwatergebieden.

De rode draad in mijn leven blijkt een blauw-groene draad te zijn. Het gaat bij mij om water, vis en polders. En nu is de cirkel bijna rond. Komend jaar hoop ik nog actief te werken aan drie thema’s: een EU-netwerk van Large ShallowLakes-Lagoons, het opbouwen van een kennisnetwerk rond het IJsselmeergebied en de advisering bij Achteroeverprojecten. Graag deel ik nog mijn kennis en ervaring en probeer ik jongeren enthousiast te maken voor het IJsselmeergebied, onder andere bij lezingen, waterchallenges en excursies. Na volgend jaar hoop ik een komma te zetten achter mijn werkzame leven, maar waarschijnlijk zal ik niet achter de geraniums gaan zitten. Er zijn nog te veel mooie uitdagingen!

Voor meer informatie zie hier.

Koopmanspolder (voorgrond) en Vooroeverproject en IJsselmeer op achtergrond. Foto Jelle Doef

Door zoet water uit het IJsselmeer in de polder achter de dijken te laten en daar te experimenteren met peilverschillen, krijgen deze gebieden een nieuwe functie. Dit biedt meerwaarde op het gebied van ecologie, economie en recreatie.

Meer media

wandelen